باوجود وعده‌های بی‌شمار و صرف بودجه‌های کلان، سرانجام دریاچه ارومیه به نقطه‌ای رسید که تا خشک شدن کامل تنها چند گام فاصله دارد. جزایر دریاچه اکنون به خشکی متصل شده‌اند و در نتیجه، آن‌طور که سعید شهند، مدیرکل حفاظت محیط‌ زیست آذربایجان غربی می‌گوید، جانوران حیات‌ وحش مانند پلنگ، شغال و گوزن زرد ایرانی به آن‌ها راه یافته‌اند. در عین‌ حال شواهد گویای آن است که شمار پرندگان مهاجر این دریاچه نیز کاهش یافته است.

مهاجرت پرندگانی مانند فلامینگو به دریاچه ارومیه هرسال با فروکش کردن گرمای هوا آغاز می‌شد؛ اما به گفته مدیرکل حفاظت محیط‌ زیست آذربایجان غربی، امسال خشکی دریاچه ارومیه بر تعداد پرندگان مهاجر نیز تاثیر گذاشته؛ به‌ طوری‌ که تعداد آن‌ها نسبت به سال‌های پیش کمتر شده است.

نزدیک شدن جانوران حیات‌ وحش به محل زندگی انسان و کاهش شمار پرندگان مهاجر تنها پیامدهای خشک شدن دریاچه ارومیه نیستند. به گواهی کارشناسان، خشکی این دریاچه و طوفان‌های نمکی آن عامل شیوع بیماری‌های خطرناکی خواهند بود و شش میلیون نفر را آواره می‌کنند.

علیرضا شریعت، مسئول سابق دفتر نظارت و پایش ستاد احیای دریاچه ارومیه، درباره تبعات طوفان نمکی ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه، به نتایج یک پژوهش در دانشگاه علوم پزشکی تبریز استناد کرد و گفت: «ذرات موجود در ریزگردهای نمکی دریاچه ارومیه حاوی ترکیبات کلسیم، آهن، آلومینیوم و منیزیم‌اند.»

او ادامه داد: «کلسیم موجود در محیط خطر ابتلا به سنگ کلیه، گرفتگی مجاری کلیه و رگ‌های خونی را بالا می‌برد. آهن موجود در این ریزگردها نیز ممکن است به ورم و بروز آسیب‌های چشمی منجر شود و جذب آن از طریق تنفس طولانی‌مدت نیز التهاب ریه را در پی دارد.»

این مقام سابق ستاد احیای دریاچه ارومیه «افسردگی، گیجی و ضعف عمومی» را از مخاطرات منیزیم موجود در ریزگردها برشمرد و به خبرگزاری ایسنا گفت: «درباره آلومینیوم وضع از این هم بدتر است و حتی تنفس کوتاه‌مدت ذرات حاوی آلومینیوم به سرفه، تحریک شش و صدمه به دستگاه تنفسی منجر می‌شود.»

به گفته او، خشکی دریاچه ارومیه شیوع طیف وسیعی از بیماری‌ها و اختلال‌ها را در پی خواهد داشت که مهم‌ترین آن‌ها اختلال‌های ریوی، مشکل مری، سیستم عصبی و اندام‌های داخلی‌ است.

شریعت در ادامه افزود که یافته‌های یک کار مطالعاتی دیگر نیز نشان می‌دهد که هنگام پرآب بودن دریاچه ارومیه، تصادف‌های رانندگی و نزاع‌های خیابانی در ارومیه کاهش یافتند؛ حال‌آنکه در زمان‌های خشک بودن دریاچه این رویه کاملا برعکس بود و این نشان می‌دهد که «آب» یک ماده چندوجهی است که بر سلامت روان هم تاثیر دارد.

کارشناسان هشدار داده‌اند که خشکی دریاچه ارومیه استان‌های هم‌جوار را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و تبعات آن تا هزاران کیلومتر آنسوتر پیشروی می‌کند؛ به‌ طوری‌ که ممکن است گستره آن به استان‌های تهران، قم، سمنان و خراسان شمالی نیز برسد.

شریعت نیز درباره خطر آواره شدن شش میلیون نفر از ساکنان حاشیه این دریاچه هشدار داد و گفت: «آیا به این فکر کرده‌ایم که اگر دریاچه ارومیه احیا نشود و این جمعیت شش میلیون نفری مجبور شوند به استان‌های دیگر مهاجرت کنند، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ آیا زیرساخت‌های لازم برای استقرار این جمعیت در دیگر استان‌ها وجود دارد؟ قطعا خیر.»

این مقام سابق ستاد احیای دریاچه ارومیه تاکید کرد که پدیده ریزگردهای ناشی از خشکی دریاچه ارومیه بر کشورهای همسایه نیز تاثیر می‌گذارد.

کارشناسان محیط‌ زیست از سال‌ها پیش درباره خطرهای خشک شدن دریاچه ارومیه به دولت‌های جمهوری اسلامی ایران هشدار دادند. هریک از دولت‌های وقت نیز با متهم کردن دولت قبل به ناکارآمدی، احیای دریاچه ارومیه را وعده دادند اما آنچه در عمل اتفاق افتاد، این بود که ۹۵ درصد این دریاچه خشک شد و نهادهای دولتی همچنان یکدیگر را به انجام ندادن وظایفشان متهم می‌کنند. ستادی هم که با نام «احیای دریاچه ارومیه» در دولت روحانی تشکیل شد، در حال حاضر فعالیتی ندارد.

«کاهش سطح زیر کشت اراضی کشاورزی، تغییر الگوی کشت و تامین حقابه دریاچه» از جمله برنامه‌های در دست اجرای ستاد احیای دریاچه ارومیه بود که هیچ‌یک به سرانجام نرسید. حالا نیز از سخنان علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌ زیست، چنین به نظر می‌رسد که وزارت نیرو از پرداخت حقابه دریاچه ارومیه خودداری می‌کند.

او به‌تازگی در یک مصاحبه تصویری اذعان کرد که برای گرفتن حقابه دریاچه ارومیه نامه‌نگاری‌های بسیاری با وزیر نیرو انجام داده‌ است و این نامه‌ها باید با «جدیت» پیگیری شوند. سلاجقه همچنین افزود: «قرار بود ۲۲ بهمن سال ۱۴۰۰ تونل انتقال آب از رودخانه زاب به دریاچه ارومیه افتتاح شود و ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب به دریاچه برسد؛ اما چهار کیلومتر از تونل مشکل دارد.»

رئیس سازمان حفاظت محیط‌ زیست در ادامه مدعی شد: «هفته‌ای نیست که در دولت موضوع دریاچه را پیگیری نکنیم.»

نتیجه پیگیری‌هایی که رئیس سازمان حفاظت‌ محیط‌ زیست ادعای آن را مطرح می‌کند، خشک شدن ۹۵ درصدی دریاچه ارومیه در سایه عملکرد منفعلانه دستگاه‌های دولتی است. اوایل مردادماه، مسعود باقرزاده کریمی، رئیس حوضه آبریز ارومیه در وزارت نیرو، آب پاکی را بر دست همه کسانی که به احیای کامل دریاچه ارومیه امیدوار بودند ریخت و گفت: «واقع‌بینانه‌ترین آینده‌ای که کارشناسان برای دریاچه ارومیه متصورند، احیای بخش‌های شمالی و خشکیدگی پهنه‌های وسیعی از آن است. موثرترین اقدامی هم که می‌توان برای کاهش آسیب زیست‌ محیطی در منطقه انجام داد، قرق کامل پارک ملی ارومیه و کاشت گیاهان سازگار با خاک شور و کم‌آب‌بر است.»

از حدود ۱۰ سال پیش که ستاد احیای دریاچه ارومیه شروع به کار کرد، تاکنون بیش از ۱۵ هزار میلیارد تومان بودجه برای نجات آن صرف شده است. به گفته رئیس حوضه آبریز ارومیه، بودجه سال ۱۴۰۱ دریاچه ارومیه نیز تاکنون ۲۱۵ میلیارد تومان بوده است؛ با این‌ حال، انگار قرار نیست مشکل دریاچه ارومیه با این پول‌ها حل شود؛ زیرا همان‌طور که کارشناسان گفته‌‌اند، دریاچه ارومیه نیز مثل دیگر پهنه‌های زیست‌ محیطی ایران قربانی سوء مدیریت است.